#ବ୍ରହ୍ମପୁର ସହରଠାରୁ ୩୨ କିଲୋମିଟର ଦୂର ଭୁବନେଶ୍ୱର ଜାତୀୟ ରାଜପଥରେ ଅବସ୍ଥିତ ଗଞ୍ଜାମ ସହର ସଂଲଗ୍ନ ପୋତାଗଡ଼ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସନର ଏକ ସ୍ମାରକୀ । ଅଢ଼େଇ ଶହ ବର୍ଷ ପୂର୍ବେ ନିର୍ମିତ ଏକ ଦୁର୍ଗର ଭଗ୍ନାବିଶେଷ ‘ପୋତାଗଡ଼’ ନାମରେ ଖ୍ୟାତ । ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମାଣର ମାତ୍ର ପଚାଶ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ମହାମାରୀ କାରଣରୁ ବ୍ରିଟିଶ ଶାସକଗଣ ଦୁର୍ଗ ପରିତ୍ୟାଗ କରି ବ୍ରହ୍ମପୁର ପଳାଇବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହୋଇଥିଲେ । ଋଷିକୂଲ୍ୟା ନଦୀ କୂଳରେ ଅବସ୍ଥିତ ଏହି ଅବ୍ୟବହୃତ ଦୁର୍ଗର ଭୂତଳ ଅଂଶ ବନ୍ୟାଜଳ-ବାହିତ ବାଲି ଦ୍ୱାରା ପୋତି ହୋଇଯିବା ପରେ କାଳକ୍ରମେ ଏହାକୁ ‘ପୋତାଗଡ଼’ ନାମିତ କରାଯାଇଥିବା କୁହାଯାଏ ।
ପୋତାଗଡ଼ର ସଂରକ୍ଷଣ ଓ ଏହାକୁ ପର୍ଯ୍ୟଟନ
ସ୍ଥଳୀରୂପେ ବିକାଶ କରିବା ନିମନ୍ତେ ଦୀର୍ଘକାଳରୁ ଦାବୀ ହୋଇଆସିଥିଲା । ମୁଖ୍ୟତଃ ଜାତୀୟସ୍ତର
ପ୍ରାଚ଼ୀନ କାର୍ତ୍ତିରାଜି ସଂରକ୍ଷଣରେ ଅଗ୍ରଣୀ ‘ଇନଟାକ’ ସଂଗଠନ ପକ୍ଷରୁ ସରକାରଙ୍କ
ଉପରେ ଚାପ ପକାଇବା ନିମନ୍ତେ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଇଥିଲା । ‘ଇନଟାକ’ର ବ୍ରହ୍ମପୁର ସଂଯୋଜକ ଆଇନଜୀବୀ ଡ଼କ୍ଟର ସୁଧାଂଶୁ ପତି ଏଦିଗରେ ଯତ୍ନବାନ ଥିଲେ ।
ପୋତାଗଡ଼ ଉନ୍ନୟନ ପ୍ରକଳ୍ପକୁ ନେଇ ସ୍ଥାନୀୟ ନେତୃବର୍ଗଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ବାଦବିବାଦ ମଧ୍ୟ ସୂତ୍ରପାତ
ହୋଇଥିଲା । ତେବେ ଶେଷରେ ଜିଲ୍ଲା ପ୍ରଶାସନ ପକ୍ଷରୁ ବିଧିବଦ୍ଧ ଭାବେ ପୋତାଗଡ଼କୁ ‘କୋଭିଡ଼-୧୯’ ଦ୍ୱିତୀୟ ତରଙ୍ଗ ପୂର୍ବରୁ ପର୍ଯ୍ୟଟନ ସ୍ଥଳୀ
ଭାବେ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଉଥିବା ସୂଚ଼ନା ମିଳିଥିଲା । ଏପ୍ରିଲ ୨୦୨୧ ପ୍ରଥମାର୍ଦ୍ଧରେ ପୋତାଗଡ଼
ପରିଦର୍ଶନ ନିମନ୍ତେ ପ୍ରବେଶ ଶୁଳ୍କ ବିଜ୍ଞପ୍ତି ଫଳକ ସ୍ଥାପନ କରାଯାଇଥିବା ବିବରଣୀ
ସମ୍ୱାଦପତ୍ରଗୁଡ଼ିକରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା ।
ପୋତାଗଡ଼ର ଐତିହାସିକଭିତ୍ତିଭୂମିକୁ ନେଇ
ବିଭିନ୍ନ ମତ ପ୍ରକାଶ ପାଇଥାଏ । ତେବେ ମାଡ୍ରାସ ପ୍ରେସିଡ଼େନ୍ସି ପ୍ରଶାସନିକ ଅଧିକାରୀ ଟି.ଜେ .
ମାଲଟବୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରସ୍ତୁତ ତଥା ୧୯୧୮ରେ ମୁଦ୍ରିତ ‘ଦି ଗଞ୍ଜାମ
ଡ଼ିଷ୍ଟ୍ରୀକ୍ଟ ମ୍ୟାନୁଏଲ’କୁ ପ୍ରାମାଣିକ ଗ୍ରନ୍ଥ ଭାବେ ଗ୍ରହଣ
କରାଯାଇପାରେ । ଗଞ୍ଜାମରେ
ବ୍ରିଟିଶ ପ୍ରଶାସନର ଇତିହାସ ସଂପର୍କରେ ଏହା ଅନ୍ୟତମ ପ୍ରାଚ଼ୀନତମ ଦଲିଲ । ଏଥିରେ ପୃଷ୍ଠା ୩୨,
୩୩ ଓ ୩୪ରେ ପ୍ରାଚ଼ୀନ ଗଞ୍ଜାମ ବନ୍ଦର ତଥା ଦୁର୍ଗର ନିର୍ମାଣ ଓ ପତନର କାରଣ ସଂପର୍କରେ ସ୍ପଷ୍ଟ
ବର୍ଣ୍ଣନା ରହିଛି ।
ପୋତାଗଡ଼ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମିତ ହେବା
ବହୁପୂର୍ବରୁ ଗଞ୍ଜାମ ବଙ୍ଗୋପସାଗର କୂଳରେ ଏକ ଚଳଚଞ୍ଚଳ ବନ୍ଦର ରୂପେ ଖ୍ୟାତି ଅର୍ଜନ କରିଥିଲା ।
ସପ୍ତମ ଶତାଦ୍ଦୀରେ ଚ଼ୀନ ପରିବ୍ରାଜକ ହୁଏସାଂ ନିଜ ଭ୍ରମଣ ବୃତ୍ତାନ୍ତରେ କଳିଙ୍ଗ ଓ କଙ୍ଗୋଦ
ସୀମାରେ ‘କଞ୍ଜୁତୋ’ ନାମରେ ଏକ ସହର ସଂପର୍କରେ ସୂଚନା ଦେଇଥିବା କେତେକ
ଐତିହାସିକ ଦାବୀ କରନ୍ତି । ସେମାନଙ୍କ ମତରେ ‘କଞ୍ଜୁତୋ’ ହିଁ ପରେ ଗଞ୍ଜୁତୋ-ଗଞ୍ଜା-ଗଞ୍ଜାମରେ ରୂପାନ୍ତରିତ ହୋଇଥିଲା । ୧୭୬୭ରେ ଇଂଲିଶମାନେ
ଗଞ୍ଜାମ ବନ୍ଦର ଫରାସୀଙ୍କଠାରୁ ଦଖଲ କରିବା ପରେ ମାଲଟବୀଙ୍କ ସୂଚ଼ନା ପ୍ରକାରେ ତତ୍କାଳୀନ
ରେସିଡ଼େଣ୍ଟ କଟସଫୁଡ଼ ସାହେବଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ୧୭୬୮ରେ ଦୁର୍ଗ ନିର୍ମିତ ହୋଇଥିଲା । ଇଷ୍ଟଇଣ୍ଡିଆ
କମ୍ପାନୀର ବ୍ୟାବସାୟିକ ତଥା ରାଜନୀତିକ ଉଭୟ କାରବାର ଏଠାରୁ ନିୟନ୍ତ୍ରିତ ହେଉଥିଲା । ପରେ
ସବ-ମାଜିଷ୍ଟ୍ରେଟ ଓ କନଜରଭେଟର-ଅଫ-ପୋର୍ଟ ଅବସ୍ଥାପିତ ହୋଇ ଟିକସ ଆଦାୟ ତଦାରଖ କରୁଥିଲେ ।
ମାଲଟବୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପ୍ରଦତ୍ତ ସୂଚନା
ପ୍ରକାରେ ଋଷିକୂଲ୍ୟାର ଗତିପଥ ବଦଳୁଥିବା ହେତୁ ବନ୍ଦରର ଅବସ୍ଥିତି ମଧ୍ୟ ପରିବର୍ତ୍ତନ ଘଟୁଥିଲା
। ବଡ଼ ଜାହାଜଗୁଡ଼ିକ ବନ୍ଦରଠାରୁ ଦୁଇ ମାଇଲ ଦୂର ଗଭୀର ସମୁଦ୍ରରେ ଲଙ୍ଗର ପକାଉଥିଲେ ।
ଋଷିକୂଲ୍ୟା ନଦୀର ସ୍ଥିର ଜଳରେ ଛୋଟ ଜାହାଜରେ ପଣ୍ୟ ଦ୍ରବ୍ୟ ବୋଝୋଇ ହୋଇ ବଡ଼ ଜାହାଜକୁ
ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ହେଉଥିଲା । ଦୁର୍ଗ ସଂଲଗ୍ନ ଋଷିକୂଲ୍ୟା ନଦୀ ବକ୍ଷରେ ବନ୍ଦର କାର୍ଯ୍ୟ କରୁଥିଲା
।
ମାଲଟବୀ ଉଲ୍ଲେଖ କରିଛନ୍ତି ଗଞ୍ଜାମ ବନ୍ଦର
ସହରରେ ୧୮୦୨ ମସିହାରୁ ଜ୍ୱରରୋଗର ପ୍ରାଦୁର୍ଭାବ ଲାଗି ରହିଥିଲା । ୧୮୧୫ ବେଳକୁ ଏହା ମହାମାରୀ
ଆକାର ଧାରଣ କଲା । ସଂକ୍ରମଣ ଭୟରେ ଇଂଲିଶମାନେ ବନ୍ଦର କାରବାର ବନ୍ଦ କରି ପ୍ରଶାସନିକ
କାର୍ଯ୍ୟାଳୟଗୁଡ଼ିକୁ ବ୍ରହ୍ମପୁରକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ କରିଥିଲେ । ୧୮୧୫ରେ ଗଞ୍ଜାମର ଜନସଂଖ୍ୟା ୩୦
ହଜାର ଥିବା ସ୍ଥଳେ ୧୮୧୮ରେ ଛଅ ହଜାରକୁ କମି ଆସିଥିଲା । ଅର୍ଥାତ ତିନିବର୍ଷରେ ୨୪ ହଜାର ଗଞ୍ଜାମ
ଛାଡ଼ିଥିଲେ । ସେଥି ମଧ୍ୟରୁ କେତେକ ମୃତ୍ୟୁ ମୁଖରେ ପଡିଥିଲେ । ଗଞ୍ଜାମ ଦୁର୍ଗରେ ଇଂଲିଶମାନଙ୍କ
ଦପ୍ତର ବନ୍ଦ ହୋଇଯିବା ହେତୁ ଏହା ପରିତ୍ୟକ୍ତ ଅବସ୍ଥାରେ ପଡ଼ି ରହିଲା ।
No comments:
Post a Comment